T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
İSTANBUL / ÜMRANİYE - Dudullu Amanetoğlu Anadolu İmam Hatip Lisesi
KAKMA SANATI NEDIR? NASIL YAPILIR?
Kakmacılık Sanatı Nedir?
Hakikat Tohumları Projemiz kapsamında Ümraniye Belediyesi ile işbirliği içerisinde geleneksel sanatlarımızdan Kakmacılık Sanatı'nı tanıdık.
Çeşitli kaplama, fildişi, kemik, sedef, formika, seramik, mermer ve metal levhala gibi oyulmaya müsait maddelerin, eldeki taş mücehver veya diğer değerleri maddelerin biçimine tıpatıp yerleştirilecek şekilde oyularak elde edilen kompozisyonların yüzeylerinin üzerindeki yuvalarına yerleştirilmesine kakma sanatı denmektedir. Bu işi yapana sanatçıya kakmacı, bu işlemin kendisine de kakmacılık denmektedir.
Oyulabilecek nitelikteki her hangi bir malzeme üzerine, istenilen şekillerde oyularak açılan yuvalara, diğer bir maddeden oyulan şeklin aynısından kesilmiş parçaların kakarak yerleştirilmesi olarak da tarif edilebilir. Oyulabilecek nitelikte olan malzeme; taş, tahta, mermer ve işlenmeye müsait bazı madenlerin, taşın, tahtanın veya madenin bazı kısımlarını oyarak bu oyulan kısımlara daha kıymetli başka bir madenden veya maddeden oyulan şekle göre kesilmiş parçaların gömülmesi suretiyle kakma işi gerçekleştirilir.
Eldeki değerli meteryallerin oyulan meteryal üzerine yerleştiriliriken kompozisyonlar oluşturmak, bu şekiller oluştururken kakma işlemine tabi tutulan, meteryallerin şekilne tıpa tıp uyan oyumları gerçekleştirmek bu el sanatının en önemli işlevidir. Kakma sanatında yüzeyi oyulan meteryale, daha değerli bir meteryali, sedef, imci, elmas, altın, veya mücehver işlerini yerleştirmek, bu yerleştirmeyi yaparken belirli şekiller veya sanatsal motifler oluşturmak, bu moti,flere uygun kamlar yapılırken detay işcliğinde milimetrik oymalar ve uyumlar sağlamak bu mesleğin ne derece hassas işlemler gerektirdiğini açıkça ortaya koyar.
Kakma sanatının uygulanmasında ortaya çıkan ana işlemlerden birisi yüzey oymacılığıdır. Ahşap, taş veya metal yüzeylerde yapılan oymacılıkların hepsi değişik oymacılık teknikleri gerektirir.
Ahşap işlerinde işlerinde kullanılan oyma tekniklerinin başında gelen yüzey oymacılığını da yapılışına göre kendi içinde gruplara ayırarak sınıflandırabiliriz. Yüzeyleri zenginleştirmek, estetik bir görünüm ve belirli bir hareket vermek için yapılan bir tekniktir. Bu teknikte ucu keskin bir kalemle ağaç yüzeyi oyulmak suretiyle süsleme bütünüyle kabartma olarak ortaya çıkarılır. Kalem çok derinlere inerse derin oyma, daha eğimli çalışılırsa sathi veya mail kesim adı verilir. Ağaç türlerinin üzerinde yapılacak olan kakma sanatı için elbetteki derin oymacılık teknikleri kullanılmaktadır.
Bu el santının Almancası olan İntarziye, Fransızcası olan Marketri’dir. Marketri kelimesi dilimizde Türkçedeki karşılığı olan kakma kadar çok kullanılmaktadır.
Kakma işlemi yukardaki tanımlarda da belirtildiği gibi çeşitli gereçlerden yapılabilir. Kakama sanatı yapılış tekniklerine göre birçok dala ayurılır veya bir çok şekilde adlandırılır.
KAKMA TÜRLERİ
Kakma sanatının başlıca sınıflarıdır.
Kakma sanatının uygulama amacı tezyinat- süslemek- içindir. Adi bir taş yüzeyine,mermer , abanoz yüzeye sedef, ceviz yüzey üzerine, kemik veya fildişi parçaları belli bir desen veya daha gelişkin kompozisyonlar oluşturacak şekilde gömmek pek çok kültürde karşımıza çıkan kakma örnekleridir.
Kakma Nasıl Yapılır?
Altın ya da gümüş gibi metal plaklar, metalde esnemeyi önleyen zifte ısıl işlemle yapıştırılır. Çok sayıda ve çeşitli şekillerde uçları olan çelik kalemlere, çekiçle binlerce defa vurularak metal levhanın yüzeyi kabartma desenlerle süslenir.
Kakmacılığın tekniği budur. Kabartmalar, maden plakasına içten ve dıştan veya hem içten hem dıştan çelik kalemlere çekiçle vurularak, detaylar işlemek suretiyle elde edilmektedir.
Altın ya da gümüş gibi metal plaklar, metalde esnemeyi önleyen zifte ısıl işlemle yapıştırılır. Çok sayıda ve çeşitli şekillerde uçları olan çelik kalemlere, çekiçle binlerce defa vurularak metal levhanın yüzeyi kabartma desenlerle süslenir. Kakmacılığın tekniği budur. Kabartmalar, maden plakasına içten ve dıştan veya hem içten hem dıştan çelik kalemlere çekiçle vurularak, detaylar işlemek suretiyle elde edilir. Kakma sanatında tasarım büyük önem taşıyor. Tasarım yapılacak ürünün özelliğine göre şekilleniyor. Ön taslak çalışması hazırlanır ve müşteriyle yapılacak görüşme sonrasında detaylı tasarımlara geçiliyor. Detaylı tasarımlar tamamlanınca sıra uygulama tasarımına geliyor. Bundan sonra artık astarın çekilmesi, dövü, sıvama teknikleri kullanılır, form vermek için de kakma işlemi desenler kabartma teknikleri devreye giriyor. İşin desen ve kakma işlemi bittikten sonra işin sade kısmına geçiliyor. Kaynak kesiminde ise, parçalara bölünen ürünlerin birleştirilme işlemi yapılır.
Kakma sanatında tasarım büyük önem taşıyor. Tasarım yapılacak ürünün özelliğine göre şekilleniyor. Ön taslak çalışması hazırlanır ve müşteriyle yapılacak görüşme sonrasında detaylı tasarımlara geçilir. Detaylı tasarımlar tamamlanınca sıra uygulama tasarımına gelir. Bundan sonra artık astarın çekilmesi, dövü, sıvama teknikleri kullanılır, form vermek için de kakma işlemi desenler kabartma teknikleri devreye girer.
İşin desen ve kakma işlemi bittikten sonra işin sade kısmına geçilir. Kaynak kesiminde ise, parçalara bölünen ürünlerin birleştirilme işlemi yapılır. Sade işleminden sonra deyim yerindeyse makyajı, yaldız işlemi yapıldıktan sonra ürün müşteriye sunulur hale gelir.
Kakma sanatıyla işlenmiş parçalar daha çok mimari eserlerin ilgili olabilecek parçaları için yapılmıştır, Cami minberleri, mimari yapılara ait kapılar, rahle, pencere alınlıkları, pencere kanatları, minber, kürsü gibi ahşap parçalar üzerinde sedef, fildişi bağa gibi kakmalar yapılmış ve bu parçalar bu kakma türleri ile zenginleştirilip güzelleştirilmiştir. Mermer, mihrap kürsü veya buna benzer kaplama meteryaller üzerinde kakma sanatı uygulamalarını yapıldığı örneklere de çok sık rastlanılmaktadır. Mermer, taş veya diğer maddelerin yüzeyleri oyularak o maddenin cinsinden farklı renk ve desenlerde örnekleri oyarak yerleştirmek veya mermer ve taş gibi maddlerin yzüeyine daha değerli metreyalleri oyarak yerleştirmek sık sık görülen kakma uygulamalarının başında gelmektedir.
Kakma sanatının küçük ev veya el eşyaları üzerinde de uygulandığı görülür. Tabaka,çubuk baston gibi araç ve gereçler kakma sanatını uygulandığı gereçlerden bazılarıdır.
Kakma çeşitlerine göre bu el eşyaları üzerinde altın gümüş, sedef, kemik veya fildişi kakkma örnekleri veya türleri uygulanırdı. komodini, sehpa, rahle, karyola, başlıkları, ayna çerçevesi, büfe, camekan , kütüphane takımları vb bu sanatın dikkat çeken uygulama alanlarından bazılarıdır.
Kılıç, kama, hançer, kalkan,tüfek dipçikleri, gibi silahların üzerlerinde de kakma sanatının değişik örnekleri ve türleri kullanılmıştır. Pirinç veya gümüş yuvalara altın veya gümüş yuvalar açarak altın veya gümüş teller yerleştirilerek yapılan kama sanatına ŞAM KAKMASI denilirdi.
Bir madenin üzeri değişik desenlerle oyularak o oyukların üzerini eritilmiş bir madenle doldurarak kakma yapma işlemine ise SAVAT KAKMA denilirdi.
